DOSAB'ın 25 Yılı

Belgeler ve Tanıkların Işığında DOSAB’ın 25 Yılı

◀

Belgeler ve Tanıkların Işığında DOSAB’ın 25 Yılı

İngiliz sanayileşme tecrübesini devrim kavramı çerçevesinde ele alan ilk iktisat tarihçisi

Arnold Toynbee idi. Ona göre 1750’lerde İngiliz ekonomisinde köklü bir değişim başladı ve bunu

1850’lere doğru tamamlanan hızlı ve genel bir sanayileşme süreci izledi.

John U. Nef tarihte devamlılığın esas olduğunu belirterek büyük ölçekli sanayinin ve tek-

nolojik değişmenin başlangıçlarının 16 ve 17. yüzyıllara kadar götürülebileceğini, bu dönemdeki

ekonomik gelişmelerin 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın ilk yarısındaki değişmeler kadar

önemli olduğunu savundu.

Bu kavram özünde bir dizi buluşun, üretim gücünü, tekstil, demir ve çelik üreticiliği ile

taşımacılığını etkilediği İngiltere’de 18. yüzyılın sonu ve 19 yüzyılın başlangıcı olan periyot için

kullanıldı.

(6)

Özünde sanayi devrimi bilimsel ve teknolojik gelişmelerin buluştuğu bir zaman dilimi için-

de oluştu. İngiltere’de 1700-1749 döneminde alınan patentlerin sayısı sadece 287 iken bu sayı 18.

yüzyılın ikinci yarısında 1715’e ve 19. yüzyılın ilk yarısında da 10.535’e yükseldi.

Sanayi devrimini tetikleyen süreçte 3 temel faktör ön plana çıkar. Bunlar tekstil, buharlı

makine ve demirdir.

Tekstildeki gelişmeleri şöyle bir anımsayalım. Önce İngiltere’de mucit J. Kay, 1733’te “uçan

mekik” adlı buluşuyla kumaş dokuma hızını artırdı. Yine İngiliz mucit J. Hargreaves 1764’te,

aynı anda 8 makarada iplik büken (eğiren) çıkrığı keşfetti. Pamuklu kumaş alanındaki büyük de-

ğişimi sağlayan en önemli yenilik 1769’da patenti alınan Richard Arkwright’ın su gücüyle çalışan

pamuk ipliği makinesi oldu. Arkwright’ın makinesi, Hargreaves’in makinesinden farklı olarak

ağır ve pahalı bir makine olduğundan fabrika sistemine geçilmesi sonucunu doğurdu. İplik ya-

pımı ile ilgili en önemli son yenilik Samuel Crompton’un çıkrık makinesiydi. 1774 ile 1779 ara-

sında icat edilen ve Arkwright ile Hargreaves’in makinelerinin özelliklerini bir araya getiren bu

makine, yalnız iş gücünden tasarruf sağlamakla kalmadı, aynı zamanda insani hünerlerin yerini

aldı ve nispeten daha hünersiz iş gücü ile daha dayanıklı ve kaliteli iplik üretimine imkân verdi.

Uçan mekik ve eğiren çıkrık

6 Hanson, J.L: The dictionary of Economics and Commerge. Pitman Pub. 6. Ed. Sayfa 214 . 1986