DOSAB'ın 25 Yılı

▶

Belgeler ve Tanıkların Işığında DOSAB’ın 25 Yılı

Buhara gelince 1763’de James Watt İskoçya’da dairesel hareket yapan düzeneği bulması ile

buharla çalışan ilk tekstil fabrikaları İngiltere’de kuruldu. Buharlı makine icadı ve geliştirilmesi

tamamen bilimsel bir temele dayanan ilk teknolojik yenilikti. Watt’tan önce 1706’da Thomas

Newcomen, kaba ve etkin olmayan bir makine yapmıştı. Bu makinenin en büyük eksiği, yaptığı

işe göre yakıt tüketiminin çok fazla olmasıydı. 1760’larda James Watt, Newcomen’in makinesini

önemli ölçüde geliştirdi. Birkaç yıl sonra Watt, pistonun karşılıklı hareketlerini dönme hareketi-

ne çeviren araçları icat edince buharlı makineler, tekstil fabrikalarının temel güç kaynağı haline

geldi.

James Watt’ın buhar makinesi

Kömür ocaklarında buhar makinesi kulla-

nılınca verim arttı. Demir madeninden

metal elde etmek için odun kömürü yerine

kok kömürü kullanma tekniği 18. yüzyılla-

rın başında İngiltere’de keşfedildi. Daha

önceki dönemlerde demirin eritilmesi

noktasında çeşitli çalışmalar oldu ama

bunlar rantabl değildi. Abraham Dar-

by’nin kok kömürü ile demiri eritmeyi ba-

şardığı 1709’a kadar ticari olarak elverişli

bir ürün elde edemedi.

Darby’nin buluşu odun kömürüne dayalı

demir sanayii için sonun başlangıcı oldu.

1775’ten sonra odun kömürüyle işleyen tek

bir ocak inşa edilmedi. İngiltere, demir

üretimi için azalan odun kömürü arzına

bağımlı olmaktan kurtuldu. Darby’nin

tekniğinin yaygınlaşmasıyla demir, daha ucuz olarak üretilmeye başlandı.

(7)

Tüm bu gelişmeler İngiltere’de Sanayi Devrimi’ni başlattı. Bir önceki yüzyılda Avrupa’nın

bilim ve teknolojideki merkezi Hollanda iken, bu gelişmelerle İngiltere, Hollanda’nın yerini aldı.

Süreçte 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra 1860 ve 1914 yılları arasında II. Sanayi Devrimi

diye adlandırılan bir dönemi yaşadık. Burada da karşımıza yine bir İngiliz mucit çıktı. İngiliz

mucit H. Bessemer icat ettiği ucuz çelik üretim yöntemi ile bir devri başlattı. Onun yöntemiyle,

eritilmiş pik demir, alttan verilen havanın oksijeni ile çeliğe dönüştür.

Teknoloji Devrimi diye de adlandırılan II. Sanayi Devrimi çelik, tren rayları, petrol, elektrik

ve kimyasal teknikler sayesinde oluştu.

İlki ile kıyaslandığında I. Sanayi Devrimi sırasındaki makineler basit mekanik aletlerdi.

Makineler dişli, piston, kayış ve kasnakla çalışırdı. II. Sanayi Devrimi ya da Teknoloji Devrimi

sırasında, bilim adamlarının fizik ve kimya alanında yaptığı büyük buluşlar teknolojiye transfer

edildi. Teknoloji Devrimi ile gelişen ABD ve Almanya, dünya lideri oldu.

II. Dünya Savaşı 1945’te bitince, Üçüncü Teknoloji Devrimi başladı ve nükleer, bilgisayar,

mikro elektronik, lazer ve genetik gibi alanlarla gelişti.

7 Akbulut, Ural: Sanayi Devrimleri Dünyanın Gelişimini Değiştirdi. ODTÜ Kimya Bölümü.